مدرسه نيم‌آورد از مدارس ديني اواخر دوره صفوي است كه به سفارش و تشويق زينب بيگم، توسط همسرش، امير محمد مهدي حكيم الملك اردستاني 1

امير محمد مهدي الحسني الحسيني مشهور به حكيم الملك اردستاني از رجال متمكن اواخر دوره صفوي

ساخته شده است و چون در محله نيم‌آورد 2

محله نيم‌آورد از محلات قديمي، پر جمعيت و معروف اصفهان است كه به نم‌آورد و نيماورت نيز معروف است. مدرسه نيم‌آورد در خيابان عبدالرزاق اين محله قرار گرفته است.

اصفهان قرار گرفته به اين نام خوانده مي شود. اين زوج، بناهاي عام المنفعه ديگري نيز در اصفهان ساخته‌اند كه از آن جمله مي توان به مدرسه كاسه‌گران 3

واقع در بازار ريسمان منشعب از بازار عربان و ميدان كهنه شهر اصفهان

اشاره كرد.
شاردن 4

ژان باپتيست شاردن، جواهرفروش و سياح فرانسوي
Jean-Baptiste Chardin (1713-1964)

، سياح فرانسوي، كه در زمان شاه عباس دوم از اصفهان بازديد كرد، در بخشي از سفرنامه خود درباره محله نيم‌آورد مي نويسد :

«ميان اين محله گود نسبتاً بزرگي به نام گود نيماورد است و بالاتر از آن كاروانسراي فيل و كوچه موتابان و سپس قصر و مدرسه ميرزا قاضي شيخ‌الاسلام و بعد خانه ابراهيم سلطان كچيباتي است.» 5

شاردن، ژان باپتيست، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال غمايي، تهران: انتشارات توس، ١٣٧٥‎، ص ٨٩.

گود نيم‌آورد هنوز هم به همين نام خوانده مي شود و مدرسه در محل اين گود بنا شده است. اما درباره تاريخ ساخت آن اطلاع دقيقي در دست نيست و در هيچ يك از كتيبه هاي مدرسه، تاريخ اتمام بناي ساختمان آن ذكر نشده است. با اينحال با توجه به تاريخ احداث مدرسه كاسه‌گران (سال ١١٠۵ ه‌ق) مي‌توان گفت كه احداث مدرسه نيم‌آورد و بهره‌برداري از آن مصادف با اواخر سلطنت شاه سليمان و سالهاي ابتدايي حكومت شاه سلطان حسين صفوي بوده است. 6

مهدوي، سيد مصلح‌الدين، اصفهان دار العلم شرق (مدارس ديني اصفهان)، اصفهان: سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان‌١٣٨۶، ص‌٢٧۲.

مير‌ سيد ‌علي جناب اصفهاني در كتاب الاصفهان، وسعت مدرسه را ۴٥ × ۴٥ ذرع و تعداد حجره هاي آن را ٦١ عدد ذكر مي‌كند. اما در بناي كنوني مدرسه كه دو طبقه است، ٧٨ حجره ديده مي شود و علاوه برآن ذكر عدد فرد براي تعداد حجره‌ها تا حدودي غير معمول است. پس يا عدد ذكر شده در كتاب الاصفهان ناشي از خطاي شمارش است و يا اينكه ساختمان مدرسه محتملاً سابقه تجديد بنا يا اضافه شدن ملحقاتي را دارد.
علاوه بر حجره ها، مدرسه داراي يك مدرس است كه در روبروي در ورودي قرار دارد و دو ايوان نيز در دو ضلع ديگر بنا ديده مي شود. اين ايوانها را براي تدريس در نظر گرفته اند و در هنگام اوقات شرعي از ايوان سمت قبله براي اقامه نماز استفاده مي شود. 7

رفيعي مهرآبادي، ابوالقاسم، آثار ملي اصفهان، تهران: انجمن آثار ملي، ١٣۵۲، ص ۵٠۵.

در زمان شاه سلطان حسين صفوي در اين ايوان محرابي ساخته شده كه مفصل‌ترين بخش تزئينات مدرسه را دارد. 8

مهدوي، ص ۲٧٣.

در وسط حياط مدرسه حوضي وجود دارد كه در چهار طرف آن به شيوه معمول باغ هاي ايراني چهار باغچه براي گلكاري و درختكاري در نظر گرفته شده است.
ساختمان مدرسه، تزئينات كاشيكاري و گچبري فراواني دارد و در برخي جاها با گچهاي رنگارنگ نوعي گچبري معرق ترتيب داده‌اند كه حاصل خلاقيت استادكاران اجراكننده تزئينات است و نمونه آن در ديگر بناهاي عصر صفوي اصفهان ديده نمي شود.
به جز كتيبه سردر كه متعلق به دوره پهلوي اول است، 9

همان، ص ۲٧۲.

كتيبه تاريخي ديگري در مدرسه وجود ندارد. اين كتيبه كه به خط ثلث نوشته شده، مشتمل بر سوره اخلاص و آيات ٧٨ و ٧٩ سوره اسري است 10

رفيعي مهرآبادي، ص ۵٠۵.

و در پايان آن چنين آمده است:

«و قال سبحانه حافظوا علي ‌الصلوات و الصلوه الوسطي و قومو الله قانتين و قال رسول الله صلي الله و عليه و آله و سلم لو ان ‌الغياض اقلام و البحر مداد و الرض قرطاس و الجـن حساب و الانس كتاب ما احصوا فضائل علي بن ابي طالب سنه ١٣۴٩. 11

مهدوي، صفحات ۲٧٣ و ۲٧٣.
حديث ذكر شده بدين مضمون است كه : « اگر تمام جنگل ها و بيشه ها به قلم و درياها به مركب و اجنه، حسابگر و انسانها، نويسنده، نخواهند توانست فضايل علي بن ابي طالب را به شماره در آورند.»

مدرسه نيم‌آورد كه از مدارس مشهور طلبه‌نشين اصفهان است و عده كثيري از علما و دانشمندان پس از دوره صفوي در اين مدرسه تحصيل علم كرده‌اند. از جمله اين افراد مي توان به ميرزا ابوالقاسم رشتي 12

مولف كتاب تحفة الناصريه

، ابوالقاسم رفيعي مهرآبادي 13

مولف كتب عديده اي از جمله آثار ملي اصفهان

، آقا سيد محمد باقر درچه‌اي 14

از مراجع تقليد و از مدرسين بزرگ اواخر دوره قاجار و پهلوی اول (متوفي به سال ١٣۴۲ ه ق)

و جلال‌الدين همايي 15

استاد فقيد دانشگاه تهران (متوفي به سال ١٣۵٩ ش)

نام برد. 16

همان، صفحات ۲٧٣ و ۲٧۴.

توليت مدرسه و موقوفات آن از طرف واقفه و واقف (زينب بيگم و همسرش، حكيم‌الملك) به خانواده ميرزا رشيد اردستاني كه با واقفان بستگي خويشاندي داشته، تفويض شده و پس از فوت او نيز به اعقاب او واگذار گرديده است. 17

رفيعي مهرآبادي، ص ۵٠٧.

اين مدرسه امروزه نيز براي تعليمات ديني مورد استفاده قرار مي گيرد و با شماره ٣٧٨ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. اما آنچه غریب می‌نماید این است که این مدرسه در کنار چندین مدرسه به حای مانده از دوره صفوی که همچنان زنده و مورد استفاده طلاب است، در گمنامی روزگار می‌گذارند. مدارسی که هر یک جزئی از تاریخ آموزش و پرورش ایران هست و نمونه‌های معرف معماری آموزشی دوره صفوی به شمار می‌روند.